RANAR HAUSA: ARON KALMA (WORD BORROWING)






 
 
RANAR HAUSA A TA DUNIYA
 
ARON KALMA (WORD BORROWING)
(c) Aliyu M. Ahmad
 
A da can kafin zuwan addinin Musulunci da Turawan Mulkin Mallaka (Colonial Masters) Hausa mutane da suke da fasaha, tsarin rayuwa bisa tada (al'ada) ta yanki daban-daban. Hausawa suna magana da harshensu na Hausa. Hausa kuwa ta kansakance ta yanki-yanki, kowanne yanki na da irin karin harshe da zaɓar kalmomi (words choice) da yake amfani da su wajen furta magana da isar da sakwanni.



Da yake Hausawa na da yalwar kalomomi (vocabularies), ga fasaha wajen sarrafa kalma (syntax/الصرف) da zaɓar  kalmomi (word choice), da kuma amfani da ita, duk da haka bai hana Hausawa amfani da kalmomin aro ba saboda baƙin abubuwa da suke shigowa Hausawa wandanda ada can basu da shi; misali: mota, bindiga, kwalfuta, tarho da sauran su.


Kuma yawanci wanda suke shigowa da Hausawa baƙin abubuwa da farkon-farko Addinin Musuluncine (Larabci), Labarawa ƴan kasuwa da Turawan Mulkin Mallaka (Ingilishi), sai kuma wanda Hausa ke cuɗayya da su wajen zama kamar Fulani, Yarbawa, Kanuri, Swahili dss. Hausawa na aro kalmomin Larabci da Turanci da ma sauran yarunka da Hausawa ke cuɗanya da su ta hanyoyi biyu; ‘Loanword’ (aron kalma da amfani da ita kai tsaye); da kuma ‘Loan Blend’ (aron kalma tare da ‘dan yi mata kwaskwarima).


Ta ɓangaren aron kalma kai-tsaye (Loanword); Hausawa na aro bakin kalmomi daga wasu yaruka (e.g. Larabci (Arabic) da Ingilishi (English) da sauransu) mafiyawanci hanyoyi uku (3) Loanword, ɗaya (1) Loan blend, in aka haɗe huɗu (4) kenan:

HANYA TA FARKO:
Hausa kan aro kalmar Larabci ko Ingilishi saboda zuwa da baƙin abubuwan (objects) da ada Hausawa basu da shi na ƙirƙira (fasaha/technology), ilimi, tsarin mulki, cuɗayya (mu’amala) dss, misali:
Bindiga (البندقية), waya (wire), hankacif (handkerchief), alkami (القلم), biro (biro), tarho (telephone), taya (tyre/tire), bukiti (bucket), jami’a (الجامعة), kwaleji (college) sukari (sugar/السكر), kwalfuta (computer), lantarki (electrical), akawu (accountant), kwala (collar), fanka (fan), gwamna (governor), biskit (biscuit), hijabi dss.

HANYA TA BIYU:
Hausawa su kan aron kalma Larabci ko Ingilishi sai su musanya wadanda suka aro da nasu na tuntuntuni (asali), misali:
Sani = ilimi (العلم), wadata = arziki (الرزق), kwartanci = zina (الزنا), rashin sani = jahilci (الجهل), daidai = adalci (العدل), madubi = miro (mirrow), likidiri = bukiti (bucket), laulawa = keke (daga Yarbanci), kaico = nadama (الندم), magana = kalami (الكلام), raga = net, karkarwa = babreshin (vibration), lambu = gadina (garden), magatakarda = sakatare (secretary), dss.

HANYA TA UKU
Hausawa su kan aro kalmomin wasu yaruka gudabiyu (2) ko fiye, sai su hadesu a wajen guda (hybrid) su kuma yi amfani da su, su yi magana da junansu, su kuma fahimta, misali:
Kofin-shayi (kofi = cup (English), shayi =الشي (Arabic)); injin biredi (inji = engine (English from Latiningenium’), biredi/borodi = bread (English)), alkalin kotu (alkali = القاضي (Arabic), kotu = court (English)), dss.

HANYA TA HUDU (LOAD BLEND)
Hausa kan aro kalma daga wani yare, sai cakuɗata da ta su ta asali (load blend) ta kuma bada cikekkekiya ma’ana, misali:
Maficin roba (mafici = abin fifitawa/bada iska (Hausa), roba = rubber (English)); injin nika (inji = engine (English), nika = mirzewa/faffasa abu zuwa kananu (Hausa)),
Makaranta = (ma = ɗafi {affixation, prefix} na karin ma’ana da ke nuna wajen aiki e.g. ma’aikata (idan ake wani aiki), majema (inda ake jime fatu), manoma (inda ake noma) dss (Hausa), karanta = daga karatu, karatu daga قرأت ie. na yi karatu (Arabic)).

Abune mai wuya, ka yini kana magana ba tare da furta kalmar aro, saboda da dabaibayin da kalmomin aro suka mana. Saboda da #RanarHausa ka gwada yini kana magana da kalmomin Hausa tsantsa ba gwauraye (mix).

- Aliyu M. Ahmad
26th August, 2017CE

Post a Comment

1 Comments